Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości otwiera drogę do „reparacji” klimatycznych

Najwyższy sąd ONZ z siedzibą w Hadze jednogłośnie ustanowił w tej opinii, pierwotnie wnioskowanej przez studentów z archipelagu Vanuatu, prawną interpretację międzynarodowego prawa klimatycznego. Ustawodawcy, prawnicy i sędziowie na całym świecie mogą teraz korzystać z niej, aby zmieniać prawo lub pozywać państwa za bezczynność.

„To zwycięstwo dla naszej planety, sprawiedliwości klimatycznej i siły młodych ludzi, którzy mogą coś zmienić” – powiedział w oświadczeniu Sekretarz Generalny ONZ Antonio Guterres.

Uśmiechnięty minister klimatu Vanuatu, Ralph Regenvanu, powiedział agencji AFP, że był zaskoczony „tyloma nieoczekiwanymi elementami” w wnioskach sędziów. „Oczywiście wykorzystamy te argumenty w naszych dyskusjach z krajami, które emitują najwięcej” gazów cieplarnianych – ostrzegł.

Szef wyspy Vanuatu, George Bumseng, powiedział, że jest „bardzo pod wrażeniem” opinii MTS. „Czekaliśmy na tę decyzję od dawna, ponieważ od 20 lat jesteśmy ofiarami zmian klimatycznych” – wyjaśnił.

Francja, za pośrednictwem swojej minister ds. transformacji ekologicznej, Agnès Pannier-Runacher, powitała „historyczną decyzję” i „zwycięstwo dla klimatu”. Spośród krajów o największej emisji gazów cieplarnianych Stany Zjednoczone zareagowały jako pierwsze, wydając, co prawda, lakoniczne, oświadczenie. „Stany Zjednoczone dokonają przeglądu opinii doradczej Trybunału w nadchodzących dniach i tygodniach” – poinformował Departament Stanu w rozmowie z AFP.

Zmiana klimatu spowodowana emisją gazów cieplarnianych stanowi „pilne i egzystencjalne zagrożenie” – powiedział przewodniczący składu sędziowskiego Yuji Iwasawa podczas formalnego, dwugodzinnego odczytywania werdyktu, które zostało przyjęte oklaskami przez aktywistów, którzy oglądali rozprawę na wielkim ekranie przed Pałacem Pokoju.

Trybunał odrzucił ideę przedstawioną przez państwa będące głównymi emitentami zanieczyszczeń, jakoby obowiązujące traktaty klimatyczne – a w szczególności coroczny proces negocjacji COP – były wystarczające.

Sędziowie argumentowali, że państwa mają „ścisły obowiązek ochrony systemu klimatycznego”. Zgadzając się z małymi państwami wyspiarskimi, MTS potwierdził, że klimat musi być „chroniony dla obecnych i przyszłych pokoleń” – podczas gdy kraje zanieczyszczające środowisko stanowczo odmówiły uznania praw osób, które jeszcze się nie narodziły.

Najważniejsza część opinii, która wywoła największy opór wśród bogatych krajów, wynika z tych zobowiązań: rekompensat należnych krajom spustoszonym przez klimat.

„Konsekwencje prawne wynikające z popełnienia czynu o charakterze międzynarodowo bezprawnym mogą obejmować (...) pełne naprawienie szkody poniesionej przez poszkodowane państwa w formie restytucji, odszkodowania i zadośćuczynienia” – uznało 15 sędziów trybunału.

Sąd postawił jednak poprzeczkę wysoko: konieczne jest ustalenie bezpośredniego i pewnego związku przyczynowo-skutkowego „pomiędzy czynem niedozwolonym a szkodą”, co jest z pewnością trudne do ustalenia, ale nie „nie jest niemożliwe” – piszą.

Według ONZ jest to piąta jednomyślna opinia Trybunału w ciągu 80 lat. Zgromadzenie Ogólne ONZ głosowało za jej wydaniem. Dla fidżyjskiego studenta, który przewodzi kampanii od 2019 roku, ten dzień pozostanie niezapomniany.

„Co za idealne zakończenie kampanii, która rozpoczęła się w sali lekcyjnej” – powiedział agencji AFP Vishal Prasad, który przebywał w Hadze. „Mamy teraz bardzo, bardzo potężne narzędzie do pociągania liderów do odpowiedzialności”.

Eksperci prawni będą potrzebować kilku dni, aby przetrawić 140-stronicową opinię, a jeszcze więcej czasu, aby zobaczyć, jak zareagują na nią sądy. Jednak wielu ekspertów i aktywistów, z którymi rozmawiała agencja AFP, już teraz się cieszy.

Interpretacja zobowiązań państwowych przez Trybunał „będzie katalizatorem przyspieszenia działań na rzecz klimatu” – odpowiedział były Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Praw Człowieka i Środowiska, David Boyd. Klimatolodzy, najbardziej rozczarowani globalnymi działaniami politycznymi, podzielają to zdanie.

„To ważna decyzja” – powiedział agencji AFP Johan Rockström, dyrektor jednego z najbardziej renomowanych europejskich instytutów klimatycznych, Instytutu Badań nad Wpływem Klimatu w Poczdamie. Dodał, że każdy kraj może zostać pociągnięty do odpowiedzialności przed sądem, nawet jeśli nie jest sygnatariuszem traktatów ONZ.

Były wysłannik Joe Bidena ds. klimatu, John Kerry, ubolewa, że „potrzeba ciężaru prawa międzynarodowego, aby zachęcić kraje do działania w sposób leżący w ich głębokim interesie gospodarczym”.

Choć mało prawdopodobne, by Stany Zjednoczone zmieniły kurs w kwestii ropy naftowej i paliw kopalnych, opinia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z pewnością zostanie „sprawdzona” w sądach tego kraju, przewiduje profesor Pat Parenteau z Vermont Law School. „Nie uda się to w obecnym składzie Sądu Najwyższego, ale nie jest to rozwiązanie trwałe”.

Co więcej, Vanuatu planuje już podjęcie kolejnego kroku: zwrócenie się do Zgromadzenia Ogólnego ONZ o wdrożenie opinii Trybunału.